Γράφει ο Π. Ιωακείμ….‘Η αποκέντρωση δεν έχει μόνο διοικητική αξία αλλά έχει και μια πολιτική διάσταση καθώς ενισχύει τις πιθανότητες να αυξήσουν οι πολίτες το ενδιαφέρον τους για τα κοινά και τους εξοικειώνει με τη χρήση της ελευθερίας. Και από τη συσσώρευση αυτών των τοπικών, δραστήριων, ενίοτε και ασήμαντων ελευθεριών, γεννιέται το πιο αποτελεσματικό αντίβαρο έναντι των απαιτήσεων της κεντρικής κυβέρνησης, ακόμη και αν αυτή (η κυβέρνηση) υποτίθεται ότι εκφράζει μια απρόσωπη, συλλογική θέληση’….
Alexis de Tocqueville
Εισαγωγικές
έννοιες
Ο όρος ‘αποκέντρωση’, στη
γενική του μορφή, δηλώνει τη μεταφορά ή τη διασπορά ανθρώπων, πραγμάτων, εξουσιών,
διαδικασιών ή μηχανισμών λήψης αποφάσεων από ένα κεντρικό σημείο αναφοράς σε
έναν ευρύτερο χώρο τόσο από άποψη δομής όσο και λειτουργίας.
Όπως χαρακτηριστικά γράφει ο
Stephen
Sanderson 1 ‘κατά τα τελευταία 4.000 χρόνια πρωτόγονες φυλές και πραγματικές πολιτείες
έχουν περάσει από διαδοχικές φάσεις του συγκεντρωτισμού και της αποκέντρωσης
της οικονομικής, πολιτικής και κοινωνικής δύναμης’ . Στο ίδιο πνεύμα, ο Yildiz Atasoy 2 γράφει: ‘η διαδικασία της
αποκέντρωσης κρατάει από τη λίθινη εποχή μέχρι σήμερα, όχι μόνο σε πρωτόγονες
φυλές αλλά και ιστορικές αυτοκρατορίες και στην εποχή μας σε κράτη που
βρίσκονται στον παγκόσμιο ηγεμονικό πυρήνα.’…
Στο χώρο της κρατικής
οργάνωσης και λειτουργίας ό όρος ‘αποκέντρωση’ χρησιμοποιείται για πρώτη
φορά στη Γαλλία το 1794, όταν η
μετεπαναστατική ηγεσία (Directoire exécutif) δημιούργησε
μια νέα κυβερνητική αρχιτεκτονική. Από το 1820 και μετέπειτα, έχουμε καθιέρωση
και ευρεία χρήση του όρου 3.
Η ιδέα της αποκεντρωμένης
οργάνωσης και λειτουργίας του κράτους δημιούργησε από τα μέσα του 19ου
και σε όλο τον 20ο αιώνα πολλούς ένθερμους υποστηρικτές στο βαθμό
που να αποτελέσει μια μορφή πολιτικού κινήματος, με τα μέλη του να
αυτοαποκαλούνται αναρχικοί, ελευθεριακοί (libertarians) ή αποκεντρωτιστές (decentralists). Όπως φανερώνουν και οι αυτοχαρακτηρισμοί που
επέλεξαν οι οπαδοί της αποκέντρωσης, ο αποκεντρωτισμός δημιούργησε πολλούς και
ένθερμους υποστηρικτές που κινήθηκαν σε ένα ευρύ φάσμα οργανωτικών προτάσεων
και κοινωνικών θεωρήσεων, άλλοτε με εμβρίθεια και μέτρο και άλλοτε με ακραίες,
μονοδιάστατες προτάσεις βίαιης ανατρεπτικότητας.
Ένας από τους σοβαρούς
μελετητές και υποστηρικτές της κρατικής αποκέντρωσης ήταν ο γνωστός Γάλλος
στοχαστής και πολιτειολόγος Ντε Τοκβίλ (Alexis de Tocqueville). Σε μία επίσκεψή του στις ΗΠΑ στα μέσα του 19ου
αιώνα, ο de Tocqueville εντυπωσιάστηκε από την οργάνωση και λειτουργία του Ομοσπονδιακού
κράτους των ΗΠΑ και με την επιστροφή του
στην Ευρώπη έγινε σημαντικός υποστηρικτής
της αποκέντρωσης ως κινήματος για τον τρόπο οργάνωσης και λειτουργίας
του κράτους.
‘Η αποκέντρωση δεν έχει μόνο διοικητική αξία αλλά έχει και μια πολιτική διάσταση καθώς ενισχύει
τις πιθανότητες να αυξήσουν οι πολίτες το ενδιαφέρον τους για τα κοινά και τους
εξοικειώνει με τη χρήση της ελευθερίας. Και από τη συσσώρευση
αυτών των τοπικών, δραστήριων, ενίοτε και ασήμαντων ελευθεριών, γεννιέται το πιο
αποτελεσματικό αντίβαρο έναντι
των απαιτήσεων της κεντρικής
κυβέρνησης, ακόμη και αν αυτή (η κυβέρνηση)
υποτίθεται ότι εκφράζει μια απρόσωπη, συλλογική
θέληση’.4
Υπάρχουν τρεις βασικές οργανωτικές αντιλήψεις για τη λειτουργία ενός συστήματος. Για λόγους κωδικοποίησης θα χρησιμοποιήσουμε τους όρους α=‘συγκεντρωτικό’, β=‘αποκεντρωμένο’ και γ=‘δικτυακό’ μοντέλο συστημικής οργάνωσης και λειτουργίας. Το επόμενο σχήμα απεικονίζει αυτές τις τρεις διαφορετικές αρχιτεκτονικές ενός συστήματος.
Πρέπει να επισημάνουμε ότι -
σε αντίθεση με το (α) - τόσο το οργανωτικό σχήμα (β) όσο και το (γ) δεν έχουν
ένα άμεσο σημείο αποκλειστικής αναφοράς. Με την έννοια αυτή είναι και τα
δύο αποκεντρωτικά συστήματα λειτουργίας.
Παρά ταύτα, τα δύο συστήματα διέπονται από πολύ διαφορετική αρχιτεκτονική, από
μια διαφορετική λειτουργική φιλοσοφία: ενώ το (β) χαρακτηρίζεται μόνο από
έλλειψη ενός μόνιμου κεντρικού σημείου αναφοράς, το (γ) χαρακτηρίζεται επιπλέον
από πολλαπλή λειτουργική σύνδεση των επιμέρους στοιχείων.
Απεικόνιση
του συγκεντρωτικού, του αποκεντρωμένου και του δικτυακού τρόπου οργάνωσης και
λειτουργίας ενός συστήματος
Η πολλαπλή λειτουργική επιλογή
είναι σημαντικότατο στοιχείο βιωσιμότητας και ανταγωνιστικότητας είτε μιλάμε
για μηχανικά συστήματα, είτε για συστήματα κρατικής οργάνωσης και διοίκησης. Στην
περίπτωση μάλιστα των κοινωνικών συστημάτων οργάνωσης και διοίκησης είναι και
βασικό στοιχείο αξιολόγησης της δημοκρατικής ωριμότητας όσο και της ποιότητας
της ζωής.
Η
δικτυακή λειτουργία προϋποθέτει μια κορυφαία οργανωτική επιλογή που προκαλεί
ρίγη ανασφάλειας και αντίδρασης στους (συνειδητούς και μη) οπαδούς και φορείς
του εξουσιαστικού διοικητισμού: την κατάργηση των αποκλειστικών αρμοδιοτήτων
(!)
Λόγω της ιδιαίτερης πολιτικής
και κοινωνικής σημασίας του όρου «αρμοδιότητα» το θέμα των αρμοδιοτήτων
αναλύεται σε άλλο σημείο αυτού του blog.
4Περισσότερα
1
|
Stephen K. Sanderson, Civilizations
and World Systems: Studying World-Historical Change, Rowman
& Littlefield, 1995, p. 118-119
|
2
|
2 Yildiz Atasoy, Hegemonic Transitions, the State
and Crisis in Neoliberal Capitalism, Volume 7 of Routledge Studies in
Governance and Change in the Global Era, Taylor & Francis US, 2009, p.
65-67,
|
3.
|
Vivien A.
Schmidt, Democratizing France: The
Political and Administrative History of Decentralization, Cambridge
University Press, 2007, p. 22
|
4
|
*
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου