Ορισμοί και περιγραφές της αποκέντρωσης

Γράφει ο Ι. ΠΑΡΚΑΣ

Η εξαιρετική πολυπλοκότητα των ανθρωπογενών συστημάτων στερεί, συχνά, το χώρο των θεωρητικών επιστημών από την πολυτέλεια της καθαρότητας και της αυστηρότητας των απλών μονοσήμαντων ορισμών που συναντάμε στο χώρο των θετικών επιστημών. Γενικώς, η αδυναμία διατύπωσης σαφούς και μοναδιαίου ορισμού μπορεί να οδηγήσει τόσο σε μεθοδολογικά όσο και σε διαχειριστικά προβλήματα σε όλες τις φάσεις επιλογής, σχεδιασμού και υλοποίησης μιας πολιτικής δράσης.

Για την αποκέντρωση, υπάρχει, πράγματι, μια τεράστια ποικιλία ορισμών και περιγραφών της αποκέντρωσης. Μερικά δείγματα από τη διεθνή βιβλιογραφία είναι τα ακόλουθα:

…. Η αποκέντρωση της διακυβέρνησης, αφορά στην αναδιάρθρωση ή την αναδιοργάνωση της εξουσίας, έτσι ώστε να υπάρχει ένα σύστημα συνυπευθυνότητας μεταξύ των θεσμικών οργάνων της διακυβέρνησης σε κεντρικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο, σύμφωνα με την αρχή της επικουρικότητας, αυξάνοντας έτσι τη συνολική ποιότητα, το κύρος και την αποτελεσματικότητα του συστήματος διακυβέρνησης.

… Η αποκέντρωση θα μπορούσε επίσης να δημιουργήσει την προσδοκία για συνεισφορά βασικών θετικών στοιχείων χρηστής διακυβέρνησης, όπως η αύξηση των ευκαιριών των πολιτών για συμμετοχή στις οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές αποφάσεις, στη στήριξη ανάπτυξης των ικανοτήτων των ανθρώπων και την βελτίωση της ανταπόκρισης της κυβέρνησης  σε θέματα διαφάνειας και λογοδοσίας …¹

 

…. Η αποκέντρωση δεν μπορεί να αποτελεί αυτοσκοπό, μπορεί όμως να είναι ένα μέσο τόσο για τη δημιουργία μιας πιο ανοιχτής, ευέλικτης και αποτελεσματικής τοπικής αυτοδιοίκησης όσο και για την ενίσχυση της αντιπροσωπευτικότητας στους μηχανισμούς λήψης αποφάσεων σε τοπικό επίπεδο.

…Με το να επιτρέπεται σε τοπικές κοινότητες και περιφερειακές οντότητες να διοικήσουν τα του οίκου τους και διευκολύνοντας τη στενότερη επαφή μεταξύ τοπικών και κεντρικών αρχών γνωστοποιούνται οι αντιλήψεις και προτεραιότητες των πολιτών και άρα διευκολύνονται οι κυβερνώντες στο να χαράσσουν και εφαρμόζουν πολιτικές  που ανταποκρίνονται στις ανάγκες και τις προσδοκίες των πολιτών…²

…  Όντας, αυτή καθαυτή μια καινοτόμα πρακτική, η αποκέντρωση ενισχύει την αναζήτηση για καινοτομίες στις πολιτικές επιλογές και τον προγραμματισμό.

… Με την εφαρμογή της αποκέντρωσης, οι τοπικές αυτοδιοικήσεις αποκτούν νέες, διευρυμένες αρμοδιότητες, πολλές από τις οποίες απαιτούν προηγμένο σχεδιασμό, αυξημένες διοικητικές ικανότητες διαχείρισης, νέα μέσα διοίκησης και προσωπικό αυξημένων ικανοτήτων....³

Η αποκέντρωση είναι ένα σύνθετο φαινόμενο στο οποίο εμπλέκονται γεωγραφικές ενότητες,

κοινωνικοί εταίροι και κοινωνικοί τομείς. Οι γεωγραφικές ενότητες περιλαμβάνουν  το  διεθνή  χώρο, τον εθνικό, τον υποεθνικό  και τον τοπικό.  Στην ομάδα των  κοινωνικών εταίρων περιλαμβάνονται η κυβέρνηση, ο ιδιωτικός τομέας και η κοινωνία των πολιτών. Στους

κοινωνικούς τομείς όλες οι αναπτυξιακές συνιστώσες με πολιτικό, κοινωνικό, πολιτιστικό και περιβαλλοντικό χαρακτήρα.

Κατά τον σχεδιασμό πολιτικών και δράσεων αποκέντρωσης είναι σημαντικό να γίνει συστημική προσέγγιση που θα περιλαμβάνει όλους αυτούς τους συντελεστές και θα συνυπολογίζει τις απαιτήσεις που δημιουργεί η συμμετοχή αυτών των συντελεστών….⁴

… Αθόρυβα, η  αποκέντρωση  έχει γίνει μόδα της εποχής μας. Έχει προταθεί ή έχει επιχειρηθεί σε μια εκπληκτική ποικιλία περιπτώσεων:

… σε αναπτυσσόμενες και υπό ανάπτυξη χώρες,

…με φερέγγυα και αφερέγγυα καθεστώτα,

…σε δημοκρατίες (ώριμες ή αναδυόμενες) όσο και αυταρχικά καθεστώτα,

…από καθεστώτα σε μετάβαση προς τη δημοκρατία όσο και σε καθεστώτα  που επιδιώκουν να αποφευχθεί αυτή η μετάβαση,

…από τα καθεστώτα με αποικιακή κληρονομιά όσο  και από καθεστώτα που δεν είχαν ποτέ σχέση με αποικιοκρατία,

… Έχει επιχειρηθεί και εφαρμοστεί σε κράτη με ισχυρή θεσμική θέση της κοινωνίας των πολιτών, αλλά και σε κράτη με αδύναμο το θεσμό της κοινωνικής συμμετοχής.

… Απευθύνεται σε ανθρώπους της αριστεράς, του κέντρου και της δεξιάς, και σε ομάδες που διαφωνούν μεταξύ τους σε μια σειρά από άλλα ζητήματα …⁵

…Η αποκέντρωση συνεπάγεται τη μεταφορά πολιτικών, φορολογικών και διοικητικών εξουσιών σε υποεθνικές μονάδες της κυβέρνησης. Η κυβέρνηση δεν έχει αποκεντρωθεί, εκτός εάν η χώρα περιέχει αυτόνομα εκλεγμένες υποεθνικές κυβερνήσεις που είναι σε θέση να λαμβάνουν δεσμευτικές αποφάσεις, τουλάχιστον σε κάποιους τομείς πολιτικής. Αποκέντρωση

μπορεί ακριβώς να σημαίνει τη δημιουργία τέτοιων υποεθνικών κυβερνήσεων ή την επέκταση μεταφοράς πόρων και αρμοδιοτήτων προς υφιστάμενες δομές υποεθνικών διοικήσεων…

 

. … Ο όρος παρουσιάζει πολλές παραλλαγές, όπου αποκέντρωση μπορεί περιλαμβάνει την αποσυγκέντρωση  ή την  ιδιωτικοποίηση. Στην αποσυγκέντρωση αυξάνεται η αυτονομία του περιφερειακού προσωπικού αλλά διατηρείται η ιεραρχική δομή της κεντρικής εξουσίας. Στην ιδιωτικοποίηση η αρμοδιότητα φεύγει  από τη δημόσια εξουσία και μεταφέρεται στον ιδιωτικό τομέα…

…Η αποκέντρωση μετατοπίζει την εστίαση για λογοδοσία από κεντρικές δομές προς τοπικά εκλεγμένες δομές…⁶

… Η αποκέντρωση δεν πρέπει να προσεγγίζεται ως διαδικασία, αλλά ως αντίληψη ζωής, βασισμένη στην ανάγκη για προώθηση της ελευθερίας, το σεβασμό της διαφορετικότητας και την προώθηση των συμμετοχικών διαδικασιών...⁷

…. Η αποκέντρωση αποτελεί ένα σοβαρό αντίβαρο στην παγκοσμιοποίηση. Σε πολλές περιπτώσεις, η παγκοσμιοποίηση αφαιρεί αρμοδιότητες από τοπικές ή εθνικές οντότητες και τις μεταφέρει σε επίπεδο πολυεθνικών ή μη εθνικών συμφερόντων. Σε αντίθετη ροπή, η αποκέντρωση φέρει τα κέντρα αποφάσεων πίσω σε εθνικό ή τοπικό επίπεδο. Κατά την ανάλυση και των σχεδιασμό της αποκέντρωσης πρέπει να μελετάται προσεκτικά η σχέση υπερεθνικών, εθνικών περιφερειακών και τοπικών δεσμεύσεων, ενδιαφερόντων και επιλογών…⁸

1	UNDP, Decentralized Governance Programme: Strengthening Capacity for People -Centered Development, Management Development and Governance Division, Bureau for Development Policy, September 1997, p. 4
2	UNDP, Decentralized Governance Monograph: A Global Sampling of Experiences, Management Development and Governance Division, Bureau for Policy Development, 1998, p. 6
3	United Nations (DDSMS and UNDP), Report of the United Nations Global Forum on Innovative Policies and Practices in Local Governance, Gothenburg, Sweden, 23-27 September 1996, ref St/Tcd/Ser.E/46, p. 26
4	UNDP, Factors to Consider in Designing Decentralized Governance Policies and Programmes to Achieve Sustainable People -Centered Development, Management Development and Governance Division, February 1998, p. 1
5	Manor, J., The Political Economy of Democratic Decentralization, The World Bank, Directions in Development, 1999, p. 1
6	World Bank, Entering the 21st Century – World Development Report 1999/2000, World Bank, 1999 (Oxford University Press), p. 108
7	Απόσπασμα από λόγο του πρωθυπουργού της Ιορδανίας, στο UNDP, Draft Report on Global Workshop on UNDP/MIT Decentralized Governance Research Project, Amman, Jordan, June 14 - 16, 1998, P. 1
8	UNDP, Factors to Consider in Designing Decentralized Governance Policies and Programmes to Achieve Sustainable People -Centred Development, Management Development and Governance Division, February 1998, p. 1

*