Ο ρόλος των ΜΜΕ στη λογοδοσία και τη μείωση της διαφθοράς

Γράφει ο Ι. Πάρκας

 Η Ελληνική και διεθνής βιβλιογραφία βρίθει από μελέτες, άρθρα και μονογραφίες για τον κοινωνικό, πολιτικό και οικονομικό ρόλο καθώς και τα όρια και τις δυνατότητες τόσο των παραδοσιακών όσο και των σύγχρονων Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης και κοινωνικής δικτύωσης.

   Είναι  χρήσιμο να τονισθεί ότι, παρά τις αναπόφευκτες διαφορές λόγω κλίμακας, τα εθνικής και τοπικής εμβέλειας ΜΜΕ υπόκεινται διεθνώς είτε στις ίδιες είτε σε συναφείς αρχές κοινωνιολογικής και πολιτικής ανάλυσης. Πέραν αυτού, η παγκοσμιοποίηση της ροής και διαθεσιμότητας στοιχείων, πληροφοριών και επικοινωνίας που προσφέρουν το διαδίκτυο και η κινητή τηλεφωνία οδηγούν σε επείγουσα ανάγκη εννοιολογικού επαναπροσδιορισμού πολλών οντοτήτων με χωρογεωγραφική συνιστώσα. Δεν υπάρχει τίποτα το λειτουργικά τοπικό στο χώρο της ενημέρωσης. Ακόμα και η μικρότερη τοπική εφημερίδα, ακόμα και ο μικρότερος τοπικός ραδιοφωνικός σταθμός μπορούν να έχουν όχι μόνον εθνική, αλλά ακόμα και παγκόσμια εμβέλεια μέσω του site τους.

   Το ότι υπάρχει παγκοσμιοποίηση στη ροή των πληροφοριών και τις βασικές αρχές λειτουργίας των Μέσων Μαζικής ενημέρωσης δεν σημαίνει ότι έχει χαθεί το στοιχείο της τοπικότητας ούτε σε ό,τι αφορά τη συμπεριφορά των ανθρώπων ούτε σε ό,τι  αφορά την επιλογή θεματολογίας από τα ΜΜΕ

   Στο Σχήμα 1 της επόμενης σελίδας απεικονίζονται τα ενδιαφέροντα αποτελέσματα μιας πρόσφατης αμερικανικής μελέτης, που αναδεικνύουν την στατιστικώς σημαντική συσχέτιση μεταξύ του μεγέθους της πόλης και του τρόπου που οι πολίτες συμμετέχουν στη διαμόρφωση του τρόπου παραγωγής της τοπικής ενημέρωσης. Σύμφωνα με αυτή τη μελέτη, οι κάτοικοι των μεγάλων πόλων συμμετέχουν πιο ενεργά στο τοπίο δημιουργίας της τοπικής δημοσιότητας από ό,τι οι κάτοικοι των αγροτικών και ημιαστικών περιοχών.

Σχήμα 1 Διαφοροποιήσεις στον τρόπο συμμετοχής των πολιτών στο σύστημα της τοπικής ειδησεογραφίας

Πηγή: Miller Carolyn et.al (2012) 1

Ο ρόλος και οι δυνατότητες των ΜΜΕ στις σύγχρονες σύνθετες κοινωνίες είναι πολύπλοκος και πολυδιάστατος. Σχετικώς πρόσφατα, έχει αναπτυχθεί διεθνώς ο όρος ‘μιντιακή  εγγραμματοσύνη’ (media literacy)² για να περιγράψει την ικανότητα στην πρόσβαση, ανάλυση, αξιολόγηση και ικανότητα παραγωγής ενημέρωσης ³. Από μόνος του, ο όρος αυτός αναδεικνύει πόσο σύνθετη και πολύπλοκη είναι η διαδικασία ενημέρωσης των πολιτών και των  κοινωνικών φορέων στις σύγχρονες κοινωνίες.

Η αναφορά στην ικανότητα πρόσβασης γίνεται για δύο, κυρίως, λόγους: Πρώτον, για να τονισθεί ότι η αδυναμία (κυρίως λόγω μορφωτικού επιπέδου, οικονομικών συνθηκών ή ηλικίας) απόκτησης γνώσεων και τεχνολογικού εξοπλισμού που σχετίζονται με τη σύγχρονη ενημέρωση και επικοινωνία στερεί ένα σημαντικό τμήμα της κοινωνίας από το δημοκρατικό δικαίωμα της κοινωνικής ισότητας. Είναι αυταπόδεικτο ότι ή ελλιπής πληροφόρηση συντελεί στην κοινωνική και επαγγελματική αδυναμία και απομόνωση.

Αλλά η ικανότητα στην πρόσβαση δημόσιων στοιχείων και πληροφοριών έχει και μια ισχυρή πολιτική  συνιστώσα: Είναι όρος εκ των ουκ άνευ για την ύπαρξη διαφάνειας και δυνατότητας ελέγχου των μηχανισμών διακυβέρνησης σε τοπικό, περιφερειακό ή εθνικό επίπεδο.

Εδώ χρειάζεται προσοχή στο να μη θεωρήσουμε ότι η πλήρωση ενός απαραίτητου όρου ισοδυναμεί, αυτομάτως και με πραγμάτωση. Εν ολίγοις, το να υπάρχει πρόσβαση σε δημόσια στοιχεία δε σημαίνει, αυτομάτως, ότι υπάρχει και διαφάνεια. Σε μαθηματική ορολογία: Η πρόσβαση σε δημόσια στοιχεία είναι αναγκαία αλλά όχι ικανή συνθήκη για διαφάνεια. Είναι τα παρεχόμενα στοιχεία σωστά; Ερμηνεύονται ορθά; Είναι κατανοητά; Και κυρίως: Είναι όλα; Ένα όχημα με δύο τροχούς δεν είναι μισό αυτοκίνητο, είναι ποδήλατο.

Ως προς το στοιχείο της ικανότητας παραγωγής ενημέρωσης που περιέχει ο όρος της  μιντιακής εγγραμματοσύνης έχουν γραφτεί, κυριολεκτικώς, αμέτρητα άρθρα καθώς έχει πολλές συνιστώσες σημαντικού πολιτικού, οικονομικού και κοινωνικού ενδιαφέροντος. Πολλά από τα σημαντικά Μέσα Ενημέρωσης σε όλο τον κόσμο είναι μεγάλες επιχειρήσεις που ανήκουν σε ακόμα μεγαλύτερες επιχειρήσεις. Αυτό καθαυτό το γεγονός δεν έχει κάτι το μεμπτό. Αλλά όταν  για λόγους οικονομικής στενότητας κλείνουν Κρατικά ή Δημοτικά Μέσα Ενημέρωσης τίθεται το ερώτημα της προάσπισης του δημόσιου συμφέροντος και της θωράκισης της ίδιας της λαϊκής κυριαρχίας.

Μπορεί η ιδιωτική Ενημέρωση να θεωρηθεί ότι δεν εξυπηρετεί πρωτίστως τα συμφέροντα των μετόχων της; Μπορεί να υπάρξει πολιτικο-κοινωνικό σύστημα που θα εξασφαλίζει τη διαφάνεια στη λειτουργία και τις επιχειρηματικές επιδιώξεις της εταιρίας που έχει το ιδιωτικό μέσο ενημέρωσης;

Στον αντίποδα αυτών των ανησυχιών από την τάση κατάργησης δημόσιων Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης υπάρχει μια μη τιμητική πορεία τόσο των Κρατικών όσο και των Δημοτικών Μέσων Μαζικής ενημέρωσης και Επικοινωνίας. Χωρίς αμφιβολία η ίδρυση του Δημοτικού ραδιοφώνου 9.84 το 1987 χαιρετίστηκε με ενθουσιασμό από το σύνολο σχεδόν των αιρετών της Αυτοδιοίκησης. Η δημιουργία δημοτικής ραδιοφωνίας σπούσε το μονοπώλιο της κρατικής ενημέρωσης και δημιουργούσε προϋποθέσεις για αντικειμενική και πλουραλιστική ενημέρωση. 

Με τον ίδιο ενθουσιασμό χαιρετίστηκαν και οι γενναίες χρηματοδοτήσεις δήμων για τη δημιουργία δημοτικών portals από την κοινωνία της Πληροφορίας. Σε αρκετές περιπτώσεις χρηματοδοτήθηκαν δημοτικά portals με αστρονομικά ποσά εκατοντάδων χιλιάδων ευρώ.

Πολύ σύντομα φτάσαμε σε λειτουργικά χαρακτηριστικά δημοτικών ραδιοφωνικών σταθμών και portals που προκαλούν σοβαρά ερωτηματικά. Το πρώτο ερώτημα είναι το κατά πόσο έχει κοινωνική νομιμοποίηση ένα δήμος να δημιουργήσει ραδιοφωνικό σταθμό με ουσιαστικά μηδενική ακροαματικότητα, αλλά δεκάδες ή και εκατοντάδες υπαλλήλους. Το ίδιο ισχύει και για δημοτικές ιστοσελίδες που μετά την αποπληρωμή προς τις εταιρείες που τις έφτιαξαν είναι αμφίβολο αν ενημερώνονται έστω και μια φορά το μήνα. Υπάρχουν ακόμα και σήμερα δημοτικές ιστοσελίδες με αναγγελία για επερχόμενες εκδηλώσεις που έγιναν προ διετίας.

Μία πιθανή προσέγγιση ορθολογισμού του χώρου των δημοτικών μέσων ενημέρωσης θα ήταν η δημιουργία πρωτοβουλιών από Κεντρικούς ή περιφερειακούς αυτοδιοικητικούς φορείς και όχι από κάθε δήμο ξεχωριστά.

1	Miller Carolyn et.al (2012), How people get local news and information in different communities, Pew Internet & American Life Project, PewResearchCenter and  Knight Foundation.
2	Martinsson Johanna (2009) The Role of Media Literacy in the Governance Reform Agenda , the WORLD BANK
3	Zacchetti, M. & Vardakas, P. (2008). A European Approach to Media Literacy. In U. Carlsson, S. Tayie, G. Jauinot-Delaunay & J. M. Perez Tornero (Eds.) Empowerment though Media Education—An Intercultural Dialogue (p. 119). Goteborg, Sweden: Nordicom. 4 Ο ρόλος των τοπικών ΜΜΕ    4 Υπάρχουν οικονομικώς βιώσιμα τοπικά ΜΜΕ;

      

 *