Οι Παγκόσμιοι Δείκτες ‘καλής’ διακυβέρνησης

 Γράφει ο Π. Ιωακείμ

 Η αποτελεσματική διαχείριση των προβλημάτων, αλλά και των οραμάτων μιας κοινωνίας που γίνεται διαρκώς πολυπλοκότερη, επιβάλλει να συνεξετάζονται σε ενιαίο εννοιολογικό πλαίσιο οι  έννοιες των ανθρωπίνων δικαιωμάτων,  της δημοκρατίας, του κράτους δικαίου, της κοινωνίας των πολιτών, της λογοδοσίας και του σεβασμού της διαφορετικότητας. Αυτή είναι και η μεγάλη χρηστικότητα του ορισμού της διακυβέρνησης: Σύμφωνα με αυτό τον γενικό ορισμό, είναι προφανές πως επιβάλλεται ή, εν πάση περιπτώσει, παρέχεται η δυνατότητα στενής εννοιολογικής αλληλοσύνδεσης της διακυβέρνησης με άλλες βασικές κοινωνικές έννοιες.

Έχει ενδιαφέρον να αναφέρουμε ότι για πολλά χρόνια, μεγάλοι διεθνείς Οργανισμοί Οικονομικής βοήθειας προς τις αναπτυσσόμενες χώρες (όπως η World Bank) έδιναν ιδιαίτερη έμφαση στη σταθεροποίηση και τις μεταρρυθμίσεις των κρατών που συντριπτικά επικεντρώνονταν στην μείωση του κράτους και την εφαρμογή  εκτεταμένων αποκρατικοποιήσεων. Στις αρχές της δεκαετίας του 90 αρχίζει να παρατηρείται μια σημαντική στροφή στην πολιτική της Παγκόσμιας Τράπεζας, καθώς συνειδητοποιεί ότι  οι περισσότερες από τις κρίσεις στις αναπτυσσόμενες χώρες αντανακλούν στην ουσία τους  προβλήματα που σχετίζονται κυρίως με την ποιότητα διακυβέρνησης και όχι μόνο με τις οικονομικές  επιλογές. Ως εκ τούτου εισάγει ένα νέο πακέττο κριτηρίων που περιλαμβάνει θέματα όπως η διαφάνεια, η λογοδοσία και η μεταρρύθμιση του δικαστικού συστήματος. Στο πλαίσιο αυτό, η Παγκόσμια Τράπεζα εισήγαγε ένα νέο τρόπο θεώρησης της διακυβέρνησης: τη χρηστή διακυβέρνηση.

Το 1993, η Παγκόσμια Τράπεζα ορίζει ως διακυβέρνηση τη ‘μέθοδο μέσω της οποίας γίνεται η διαχείριση των πολιτικών, οικονομικών και κοινωνικών πόρων μιας χώρας για την ανάπτυξη’. Στον ορισμό αυτό η έννοια της διακυβέρνησης περιλαμβάνει τις παραδόσεις και τους θεσμούς δια των οποίων ασκείται η εξουσία και έχει ως συνιστώσες:

1. Τη δημοκρατικότητα των διαδικασιών προβολής, εκλογής, κρίσης, ελέγχου και αντικατάστασης των φορέων εξουσίας ( Κυβερνήσεων, Δημοτικών Αρχών κλπ).

2. Την ικανότητα των φορέων εξουσίας να μελετούν, να σχεδιάζουν, να προγραμματίζουν και, κυρίως, να υλοποιούν τις απαραίτητες πολιτικές.

3. Το σεβασμό ατόμων και φορέων- συμπεριλαμβανομένων των ίδιων των φορέων εξουσίας- προς τους θεσμούς και τις διαδικασίες που ρυθμίζουν τις μεταξύ τους σχέσεις.

Για κάθε μια από τις τρεις αυτές συνιστώσες υπάρχουν 2 δείκτες προσδιορισμού της διακυβέρνησης. Ο επόμενος πίνακας 1 απεικονίζει τις συνιστώσες και τους δείκτες της διακυβέρνησης, σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα.

Πίνακας 1

Συνιστώσες και δείκτες της διακυβέρνησης

Συνιστώσες	Δείκτες
Δημοκρατικότητα των διαδικασιών εκλογής, κρίσης ελέγχου και αντικατάστασης των φορέων εξουσίας	1. Δείκτης VA, (Voice and Accountability) Συμμετοχή και Λογοδοσία- Προκύπτει από την καταγραφή των αντιλήψεων σχετικά με το  βαθμό στον οποίο οι πολίτες μπορούν συμμετέχουν ελεύθερα και αξιόπιστα στην επιλογή της κυβέρνησής τους, στις διαδικασίες και έκταση της λογοδοσίας των δομών εξουσίας καθώς και το βαθμό ελεύθερης έκφρασης των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης.
	2. Δείκτης PV, (Political Stability, no Violence) Πολιτική σταθερότητα και απουσία βίας και τρομοκρατίας - Προκύπτει από την καταγραφή των αντιλήψεων σχετικά με το ενδεχόμενο αποσταθεροποίησης ή ανατροπής της κυβέρνησης από εξωθεσμικές διαδικασίες και ενέργειες συμπεριλαμβανομένων της πολιτικής βίας και της τρομοκρατίας.
Ικανότητα των φορέων εξουσίας να μελετούν, να σχεδιάζουν, να προγραμματίζουν και, κυρίως, να παρέχουν υπηρεσίες και να υλοποιούν τις απαραίτητες πολιτικές	3. Δείκτης GE, (Government Effectiveness) Αποτελεσματικότητα διακυβέρνησης - Προκύπτει από την καταγραφή των αντιλήψεων σχετικά με την ποιότητα της Δημόσιας Διοίκησης, το βαθμό ανεξαρτησίας της από πολιτικές πιέσεις, την ικανότητα διαμόρφωσης και εφαρμογής πολιτικών, καθώς και την τήρηση δεσμεύσεων για εφαρμογές τέτοιων πολιτικών.
	4. Δείκτης RQ, (Regulatory Quality) Ποιότητα των ρυθμίσεων - Προκύπτει από την καταγραφή των αντιλήψεων σχετικά με την ικανότητα των μηχανισμών εξουσίας να σχεδιάσουν και να εφαρμόσουν υγιείς πολιτικές και ρυθμίσεις που επιτρέπουν την προώθηση και ανάπτυξη του ιδιωτικού τομέα.
Σεβασμός ατόμων και φορέων -συμπεριλαμβανομένων των ίδιων των φορέων εξουσίας- προς τους θεσμούς και τις διαδικασίες που ρυθμίζουν τις μεταξύ τους σχέσεις.	5. Δείκτης RL, (Rule of Law) Κράτος Δικαίου- Προκύπτει από την καταγραφή των αντιλήψεων σχετικά με το βαθμό στον οποίο οι κοινωνικοί εταίροι έχουν εμπιστοσύνη αλλά και τηρούν τους κανόνες της κοινωνίας, και ιδίως: την ποιότητα εκτέλεσης των συμβάσεων, τα δικαιώματα ιδιοκτησίας, την αστυνομία και τα δικαστήρια, καθώς και την πιθανότητα εμφάνισης εγκληματικότητας και βίας.
	6. Δείκτης CC, (Control of Corruption) Έλεγχος της Διαφθοράς - Προκύπτει από την καταγραφή των αντιλήψεων σχετικά με το βαθμό με τον οποίο ασκείται η δημόσια εξουσία για παράνομο (μικρό ή μεγάλο)  προσωπικό όφελος, καθώς και την διάβρωση των μηχανισμών εξουσίας  από τις πολιτικο-οικονομικές ελίτ και τα ιδιωτικά συμφέροντα.

Οι τιμές των έξι Παγκόσμιων Δεικτών Διακυβέρνησης (Worldwide Governance Indicators) που εισηγήθηκε και χρησιμοποιεί παγκοσμίως η World Bank μπορεί να κυμαίνονται από μηδέν μέχρι εκατό. Η τελική τιμή του κάθε δείκτη προκύπτει από τη σύνθεση των απαντήσεων που δίνουν πολίτες και εθνικοί κοινωνικοί και αναπτυξιακοί φορείς σε έρευνες εξειδικευμένων εταιριών δημοσκοπήσεων ή μεγάλων ερευνητικών Ινστιτούτων. Όσο υψηλότερος είναι ο δείκτης τόσο σημαίνει ότι αυξάνεται η εμπιστοσύνη/ ικανοποίηση του κοινού για το συγκεκριμένο τομέα διακυβέρνησης στη χώρα τους. Στην ουσία, λοιπόν, οι δείκτες καταγράφουν το πώς αντιλαμβάνονται οι πολίτες τις επιδόσεις των εξουσιαστικών μηχανισμών στη χώρα τους, τόσο σε εθνικό, όσο και σε τοπικό επίπεδο.

Στους επόμενους πίνακες  2 - 7 παρουσιάζεται μια επιλογή σχετικών δεικτών του 2011 που δίνει η World Bank. Για λόγους σύγκρισης των αντιλήψεων που επικρατούν σε διάφορους κοινωνικούς και ερευνητικούς φορείς της χώρας μας για τις συνιστώσες της διακυβέρνησης, προχωρήσαμε στην παράλληλη παρουσίαση των αποτελεσμάτων άλλων χωρών του ευρωπαϊκού χώρου. Για τη διευκόλυνση πολύπλευρης σύγκρισης, περιλάβαμε στην επιλεγμένη ομάδα χώρες της Βόρειας Ευρώπης (Δανία, Φινλανδία, Ηνωμένο Βασίλειο), της Κεντρικής  Ευρώπης (Αυστρία, Γαλλία, Γερμανία, Ολλανδία), της Νότιας Ευρώπης (Ισπανία, Ιταλία) , χώρες του πρώην Συμφώνου της Βαρσοβίας (Ουγγαρία, Πολωνία, Τσεχία) καθώς και Βαλκανικές χώρες (Βουλγαρία, Αλβανία). Βεβαίως, κάποιες από αυτές τις χώρες μπορεί να έχουν διπλή ιδιότητα, με την έννοια ότι η Ουγγαρία π.χ. είναι και Κεντροευρωπαϊκή χώρα και χώρα του πρώην Συμφώνου της Βαρσοβίας, όπως και η Βουλγαρία είναι και Βαλκανική χώρα και χώρα του πρώην Συμφώνου της Βαρσοβίας.

Πίνακας 2

Δείκτης διακυβέρνησης: VA- Συμμετοχή και Λογοδοσία

Βασισμένο σε στοιχεία της World Bank για το 2011

Από τον Πίνακα 2 παρατηρούμε ότι στον τομέα της καταγραφής των αντιλήψεων για Συμμετοχή και λογοδοσία οι πολίτες των Βόρειων και Κεντροευρωπαϊκών χωρών έχουν θετικότερη αντίληψη σε σχέση με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες. Αντιθέτως, οι πολίτες νέων μελών της Ε.Ε. (πχ. Βουλγαρία), καθώς και χωρών του Νότου (πχ. Ελλάδα, Ιταλία, Αλβανία) δηλώνουν πολύ λιγότερο ικανοποιημένοι από το βαθμό συμμετοχής και λογοδοσίας σε κεντρικό και τοπικό επίπεδο.

Η πολύ θετική αντίληψη των πολιτών των Βορειοευρωπαϊκών χωρών για τις δημοκρατικές λειτουργίες και τις δυνατότητες συμμετοχής στα κοινά, καθώς και για τη λογοδοσία των φορέων εξουσίας δεν αποτελεί έκπληξη. Αποτελεί κοινή πίστη ότι στις χώρες αυτές λειτουργούν πολύ αποδοτικά οι δημοκρατικοί θεσμοί.

Το ότι πολίτες και κοινωνικοί φορείς χωρών του πρώην Συμφώνου της Βαρσοβίας, όπως η Πολωνία ή η Τσεχία, έχουν αρκετά θετική γνώμη για τον τομέα ‘Συμμετοχή και λογοδοσία’ επιδέχεται διπλή ανάγνωση: είτε ότι οι πολίτες είναι πολύ ευχαριστημένοι καθώς κάνουν σύγκριση με το προηγούμενο κομμουνιστικό καθεστώς, είτε ότι πράγματι οι χώρες τους βρίσκονται σε επίπεδο ανώτερο των χωρών με  παράδοση στους δημοκρατικούς θεσμούς όπως η Ελλάδα και η Ιταλία.

Στον επόμενο Πίνακα 3 παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της ομάδας των επιλεγμένων χωρών  για το δείκτη GE (Πολιτική σταθερότητα και απουσία βίας και τρομοκρατίας).

Πίνακας 3

Δείκτης διακυβέρνησης: PV- Πολιτική σταθερότητα και απουσία βίας και τρομοκρατίας

Από τον Πίνακα 3 παρατηρούμε ότι στον τομέα της καταγραφής των αντιλήψεων για πολιτική σταθερότητα και απουσία τρομοκρατίας,  οι πολίτες και οι κοινωνικοί φορείς της χώρας μας που μετέχουν στη συλλογή απόψεων δίνουν δείκτη που κυμαίνεται πολύ χαμηλά, περίπου μεταξύ 30% και 60%. Το αποτέλεσμα δεν πρέπει να αποτελεί έκπληξη, δεδομένης αφενός της παρουσίας τρομοκρατικών επεισοδίων στη χώρα μας με συχνότητα πολύ μεγαλύτερη από ό,τι στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες και αφετέρου λόγω των κοινωνικών εντάσεων και αντιδράσεων που προκύπτουν από την οικονομική συγκυρία. Ο τελευταίος αυτός λόγος πιθανόν αποτελεί και την εξήγηση για το χαμηλό δείκτη στην Ισπανία και την Ιταλία.

Πίνακας 4

Δείκτης διακυβέρνησης: GE- Αποτελεσματικότητα διακυβέρνησης

Βασισμένο σε στοιχεία της World Bank για το 2011

Για τον τομέα της αποτελεσματικότητας της διακυβέρνησης, ο δείκτης για τη χώρα μας βρίσκεται περίπου στο ίδιο επίπεδο με της Ιταλίας, αλλά πολύ χαμηλότερα από τις Βόρειο- και Κεντροευρωπαϊκές χώρες.

Πίνακας 5

Δείκτης διακυβέρνησης: RQ- Ποιότητα των ρυθμίσεων

Βασισμένο σε στοιχεία της World Bank για το 2011

Στο παραπάνω διάγραμμα καταγράφεται το εύρος των αντιλήψεων σχετικά με την ικανότητα της κυβέρνησης κάθε χώρας να προωθεί μεταρρυθμιστικές προσπάθειες και να εφαρμόζει εν γένει υγιείς πολιτικές που θα οδηγήσουν στην ανάπτυξη.

Σύμφωνα με τα στοιχεία ο μέσος όρος για την Ε.Ε. - 27 ανέρχεται σε 85,3 /100, κάτι που πιστοποιεί μια θετική αντίληψη των Ευρωπαίων πολιτών για με την ποιότητα των ρυθμίσεων. Ένα ιδιαίτερο στοιχείο του Πίνακα είναι το εύρος των τιμών που λαμβάνει ο συγκεκριμένος δείκτης για την περίπτωση της Ελλάδας και της Ιταλίας, κάτι που αντικατοπτρίζει την απόσταση των απόψεων  των πολιτών και των φορέων (ακραία θετικές και ακραία αρνητικές) αναφορικά με τις μεταρρυθμιστικές ικανότητες και επιδόσεις των κυβερνήσεών τους.

Πίνακας 6

Δείκτης διακυβέρνησης: RL- Κράτος Δικαίου

Βασισμένο σε στοιχεία της World Bank για το 2011

Πίνακας 7

Δείκτης διακυβέρνησης: CC- Έλεγχος της Διαφθοράς

Βασισμένο σε στοιχεία της World Bank για το 2011

Στο παραπάνω διάγραμμα καταγράφεται το εύρος των αντιλήψεων σχετικά με τη διαφθορά που επικρατεί σε κάθε χώρα, καθώς και με βάση το βαθμό στον οποίο ασκείται η δημόσια εξουσία σε κεντρικό ή τοπικό επίπεδο για προσωπικό όφελος την διάβρωση των μηχανισμών εξουσίας  από τις πολιτικο-οικονομικές ελίτ και τα ιδιωτικά συμφέροντα.

Σύμφωνα με τα στοιχεία της World Bank, ο μέσος όρος για την Ε.Ε. - 27 ανέρχεται σε 79,5/100, ενώ για τη χώρα μας ο δείκτης έχει μέσον όρο τιμής τα 56/100, δηλαδή διαφορά από το μέσο ευρωπαϊκό όρο πάνω 23 μονάδες. Η διαφορά αυτή είναι η μεγαλύτερη από τους έξι δείκτες που παρουσιάστηκαν. Επιπλέον, το εύρος των τιμών για αυτόν τον δείκτη είναι το μεγαλύτερο, μαζί με αυτόν της Αλβανίας, από οποιαδήποτε άλλη ευρωπαϊκή χώρα. Το τελευταίο εύρημα είναι δύσκολο να ερμηνευθεί καθόσον, εκ πρώτης όψεως, δείχνει να υπάρχει τεράστια διάσταση απόψεων τόσο μεταξύ των πολιτών όσο και των κοινωνικών φορέων για το αν υπάρχει σημαντική διαφθορά στη χώρα μας. 

        4  Περισσότερα

*