Πλεονεκτήματα και επιφυλάξεις για την αποκέντρωση

Γράφει ο Ι.ΠΑΡΚΑΣ

1.    Τα βασικά πλεονεκτήματα της Αποκέντρωσης

ü Αποσυμφόρηση στη λήψη των αποφάσεων

Μείωση του φόρτου λήψης αποφάσεων από το ήδη βεβαρημένο κέντρο. Οι αποφάσεις λαμβάνονται περιφερειακά και από τη βάση προς την κορυφή.

ü Ταχύτητα

Οι γραφειοκρατικές διαδικασίες απαιτούν ιδιαίτερα μεγάλο χρόνο στην μεταφορά της απόφασης από το κέντρο προς της περιφέρεια.

ü Οικονομικός- Κοινωνικός Ρεαλισμός

Οι αποφάσεις που λαμβάνονται από απομακρυσμένα κέντρα εξουσίας πολύ συχνά δεν ανταποκρίνονται στις πραγματικές ανάγκες του τοπικού πληθυσμού.

ü Κατανομή ωφελειών

Το αποκεντρωτικό σύστημα λειτουργεί ενισχυτικά στην εξάπλωση και την ισοκατανομή των επενδύσεων μεταξύ κέντρου και περιφέρειας. Επίσης ενώ ο κεντρικός σχεδιασμός συνήθως ευνοεί τους μεγαλοεπενδυτές, ο σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο είναι περισσότερο ευαίσθητος στις ανάγκες του τοπικού πληθυσμού.

ü  Διάχυση της Εξουσίας

Μέσα από ένα σύστημα στο οποίο οι φορείς της αυτοδιοίκησης έχουν αυξημένη εξουσία, μειώνεται η υπερβολική συγκέντρωση των εξουσιών στο κέντρο και η λήψη αποφάσεων από μια μικρή ομάδα ατόμων.

ü Ενδογενής Ανάπτυξη

Η αποτελεσματική κινητοποίηση των τοπικών πόρων, με την ευρεία τους έννοια, μπορεί να επιτευχθεί σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό μέσα σε ένα πλαίσιο λήψης αποφάσεων και ενισχυμένων αρμοδιοτήτων σε τοπικό επίπεδο.

Στο πολύ ενδιαφέρον σύγγραμμά του: ‘Ο θρίαμβος του συντηρητισμού’ ¹ ο ιστορικός Gabriel Kolko αναλύει γιατί πιστεύει ότι η αληθινή πηγή των μονοπωλίων και των καρτέλ δεν είναι οι ιδιωτικές επιχειρήσεις και οι συνθήκες της ελεύθερης αγοράς αλλά οι πολιτικοί των κεντρικών κυβερνήσεων. Χωρίς τη νομοθετική κάλυψη,  ή τον ανεπαρκή έλεγχο από  κεντρικούς κρατικούς φορείς οι εταιρείες δε θα μπορούσαν να δημιουργήσουν μονοπώλια. Επιπλέον, από τη φύση της, η αποκεντρωμένη διακυβέρνηση και η αυτοδιοίκηση συμβάλλουν στη δημιουργία οικονομικού πλουραλισμού που παράγει κλίμα αρνητικών προοπτικών για τη δημιουργία μονοπωλίων.

2.    Οι επιφυλάξεις

Το ότι η Αποκέντρωση, σε ό,τι αφορά την κρατική οργάνωση και διοίκηση, τυγχάνει ευρύτατης ακαδημαϊκής, πολιτικής και διαχειριστικής αποδοχής δε σημαίνει πως δεν υφίσταται κριτική τόσο ως προς τις θεωρητικές αρχές στις οποίες εδράζεται όσο και για τα αποτελέσματα της εφαρμογής της.

 Στο θεωρητικό χώρο, η εφαρμογή της αποκέντρωσης θα μπορούσε να αποτελέσει πιθανό σημείο μείωσης της εθνικής συνοχής. Πολύ ισχυρή αποκέντρωση εξουσιών σε περιοχές με ανομοιογενή πληθυσμό, κυρίως από άποψη παρουσίας εθνοτικών  και θρησκευτικών μειονοτήτων, αποτελεί σημείο που χρήζει ιδιαίτερης προσοχής και διαρκούς παρακολούθησης.

Ένα δεύτερο σημείο κριτικής της αρχής της αποκέντρωσης είναι ότι κατά βάθος, εμποδίζει την ανακατανομή του πλούτου, αδικώντας τις φτωχότερες περιοχές ². Πράγματι, στα σύγχρονα αποκεντρωτικά μοντέλα, ένα μεγάλο τμήμα των εσόδων – λόγω της φορολογικής αποκέντρωσης – πηγάζει από την τοπική φορολογία, δηλαδή από τους πολίτες και τις οικονομικές μονάδες της περιοχής ³. Αντιστοίχως, το ποσοστό επιχορήγησης της περιοχής από κεντρικούς πόρους μειώνεται, Συνεπώς, ακόμα και αν το επιθυμούσε, η κεντρική κυβέρνηση εμποδίζεται, τουλάχιστον σε κάποιο βαθμό, να πριμοδοτήσει τις οικονομικά αδύνατες περιοχές σε βάρος των πιο αναπτυγμένων περιοχών χωρίς να παραβιάζει την ουσία της αποκέντρωσης. Βεβαίως, δε λείπουν διεθνώς τα φαινόμενα φορέων της Αυτοδιοίκησης από οικονομικά μειονεκτούσες περιοχές, που θέλουν αποκέντρωση και ανεξαρτησία στο διαχειριστικό και πολιτικό επίπεδο και ταυτοχρόνως διεκδικούν αγωνιστικά μια επιλεκτική (και προνομιακή) κεντρική οικονομική ενίσχυση. Είναι ένα ιδιότυπο είδος αποκέντρωσης με μειωμένες δυνατότητες θεωρητικής τεκμηρίωσης.

Πέραν των θεωρητικών προβληματισμών για το θεσμό της αποκέντρωσης και της αυτοδιοικητικής αυτοτέλειας, είναι φανερό πως η ίδια η εφαρμοσμένη πρακτική της αποκέντρωσης τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο, προσφέρεται για ευρύτατη κριτική. Η αποκέντρωση δεν είναι ούτε πανάκεια για όλα τα οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα ενός κράτους, ούτε μπορεί να εφαρμοστεί με τον ίδιο ακριβώς τρόπο παντού, τη στιγμή που ούτε τα προβλήματα που καλείται να λύσει, ούτε οι συνθήκες στις οποίες εφαρμόζεται είναι οι ίδιες.

Η προϊστορία της αυτοδιοικητικής πορείας σε μια χώρα, οι κοινωνικές, γεωχωρικές, πολιτικές και οικονομικές ιδιαιτερότητες μιας περιοχής, η πληρότητα και η ορθότητα της προετοιμασίας εφαρμογής και – πολύ σημαντικό- το επίπεδο εμπειρίας, γνώσεων και διοικητικών ικανοτήτων της πολιτικής ηγεσίας και του διοικητικού προσωπικού, τόσο σε κεντρικό όσο και σε τοπικό επίπεδο τοπικών, είναι καθοριστικοί συντελεστές για το βαθμό επιτυχίας της αποκέντρωσης.

! ! !

Είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι η αποκέντρωση δεν είναι μια αρνητική στάση απέναντι στο σύστημα μιας κεντρικής δομής, δεν είναι μια άρνηση και στείρα απόρριψη. Η πρόταση για αποκέντρωση δεν προβάλλει την αποκέντρωση ως υποκατάστατο μιας κεντρικής διακυβέρνησης, αλλά ως απαραίτητο λειτουργικό και δομικό χαρακτηριστικό της συνολικής κοινωνικής δομής. Στη βάση της, η ιδέα της αποκεντρωμένης κρατικής λειτουργίας εκφράζει την ισχυρή θέληση ατόμων και κοινωνικών φορέων για μεγαλύτερη συμμετοχή στα κοινά, για επιθυμία του πολίτη να έχει λόγο για τα θέματα που τον αφορούν. 

! ! !

Η αποκέντρωση δεν αφορά αποκλειστικά στη δημόσια διοίκηση ή ακόμα και τον ευρύτερο δημόσιο τομέα. Εμπλέκει και αφορά ρόλους και σχέσεις όλων των κοινωνικών εταίρων μια ώριμης δημοκρατίας: δημόσιες υπηρεσίες, ιδιωτικό τομέα, κοινωνικούς φορείς, ιδιώτες. Ένας σχεδιασμός αποκέντρωσης που δεν συμπεριλαμβάνει όλους αυτούς τους παράγοντες είναι μυωπικός σχεδιασμός. 

1	Gabriel  Kolko, The Triumph of Conservatism: A Reinterpretation of American History, 1900–1916, Chapter Two: "Competition and Decentralization: The Failure to Rationalize Industry", Simon and Schuster, 2008, p. 26-56, 141, 220, 243, 351
2	Warner, M.E. 2001. "State Policy Under Devolution: Redistribution and Centralization," National Tax Journal Vol  LIV(3):541-556.
3	Warner, M.E. and James E. Pratt, 2005. "Spatial Diversity in Local Government Revenue Effort Under Decentralization: A Neural Network Approach," Environment and Planning C: Government and Policy, 23(5): 657-677.

*