Διαφάνεια

Γράφει ο Ι. ΠΑΡΚΑΣ

Ο όρος ‘διαφάνεια’ αναφέρεται στην ιδιότητα ορισμένων υλικών να επιτρέπουν στο φως να διαπερνά τη μάζα τους. Με τον τρόπο αυτό μπορούμε να δούμε σώματα που βρίσκονται μέσα ή πίσω από το διαφανές υλικό. Για το χώρο της διοίκησης αυτό σημαίνει ότι μπορούμε να παρατηρήσουμε με λεπτομέρεια όλα τα στοιχεία λειτουργίας ενός διοικητικού μηχανισμού.

Είναι προφανές πως αν πολίτες και κοινωνικοί φορείς δεν έχουν (ελεύθερη) πρόσβαση σε όλα τα λειτουργικά στοιχεία της δημόσιας διοίκησης ο ουσιαστικός έλεγχος των διοικητικών δομών και των επικεφαλής πολιτικών προσώπων είναι αδύνατος.

Η ελεύθερη (και ανεμπόδιστη)  πρόσβαση σε στοιχεία διοίκησης δεν είναι η μοναδική προϋπόθεση ουσιαστικής λογοδοσίας. Μπορεί να θεωρούμε αυτονόητο ότι όταν αναφερόμαστε σε στοιχεία εννοούμε ‘έγκυρα και αξιόπιστα στοιχεία’, αλλά ο ενοχλητικός όρος ‘Greek Statistics’ που χρησιμοποιείται σκωπτικά από Ευρωπαίους αξιωματούχους και τα διεθνή μέσα Ενημέρωσης πρέπει να μας θυμίζει ό,τι τίποτα δεν είναι δεδομένο. Συνεπώς, άτομα, κοινωνικοί φορείς και Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης πρέπει να εξασφαλίσουμε την ύπαρξη λειτουργιών και μηχανισμών που ελέγχουν την ορθότητα των στοιχείων που μας διαθέτουν οι δημόσιες υπηρεσίες όλων των επιπέδων.

Μία άλλη σημαντική παράμετρος για την διαφανή διακυβέρνηση είναι η σαφήνεια και η απλότητα των στοιχείων που δίνονται στη δημοσιότητα. Όσο πιο πολύπλοκη γίνεται η ανθρώπινη κοινωνία και οι οικονομικές δοσοληψίες, τόσο μεγαλύτερη είναι η ανάγκη εννοιολογικής καθαρότητας και απλότητας των στοιχείων. Με αφορμή την απώλεια τεράστιων ποσών των αποθεματικών των ασφαλιστικών Ταμείων από την αγορά ‘δομημένων ομολόγων’, πληροφορηθήκαμε πως πολλά διοικητικά συμβούλια των  Ασφαλιστικών Ταμείων δε γνώριζαν ακριβώς σε τι επένδυαν, λόγω της πολυπλοκότητας της έννοιας των δομημένων ομολόγων!

Πέραν του ότι η διαφάνεια είναι απαραίτητη προϋπόθεση για αξιολόγηση πολιτικών προσώπων και διοικητικών δομών, υπάρχει ένα άλλο σημαντικό πολιτικο-κοινωνικό   χαρακτηριστικό της διαφάνειας. Ο όγκος των στοιχείων που παράγονται καθημερινά από τη λειτουργία των διοικητικών υπηρεσιών σε κεντρικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο είναι αστρονομικά μεγάλος. Τα στοιχεία αυτά, μετά την επεξεργασία τους, παράγουν πληροφορίες, οι οποίες, στις σύγχρονες ανεπτυγμένες κοινωνίες διασυνδέονται αφανώς μεταξύ τους όλο και ισχυρότερα αποτελώντας, έτσι, ένα άτυπο, αλλά ιδιαίτερα ισχυρό μέσο άσκησης πολιτικής.

Βάσει των ανωτέρω, τα στοιχεία της κάθε είδους λειτουργίας της δημόσιας διοίκησης αφορούν και επηρεάζουν, με άμεσο και καθοριστικό τρόπο, τη ζωή του κάθε υποκειμένου της πολιτικής, του κάθε πολίτη: Αν περιοριστεί η πρόσβαση σ’ αυτή τη γνώση σε ένα μικρό κύκλο ατόμων και φορέων, υπάρχει ο σοβαρός κίνδυνος να οδηγηθούμε σε καταστάσεις συγκέντρωσης εξουσίας όπου οι ελάχιστοι πληροφορημένοι θα έχουν όλη την ισχύ, θέτοντας σε κίνδυνο τις δημοκρατικές επιταγές της ισότητας και της αξιοκρατίας.

Ο εκσυγχρονισμός της νομοθεσίας, αλλά και η σημαντική εισαγωγή νέων τεχνολογιών, τόσο στις σχέσεις πολίτη- δημόσιας υπηρεσίας (κυρίως με την κεντρική Κυβέρνηση, αλλά και Περιφέρειες και Δήμους) όσο και μεταξύ υπηρεσιών, έχουν βελτιώσει σημαντικά την πορεία για αύξηση της διαφάνειας στις σύγχρονη Ελληνική Διοίκηση.

Μια ενδιαφέρουσα συνοπτική απαρίθμηση των σημαντικότερων πρόσφατων σχετικών δράσεων για την αύξηση της διαφάνειας στη χώρα μας βρίσκεται στην έκδοση που έχει κάνει το ΕΚΔΑΑ (2011) με τίτλο ‘Ενίσχυση της διαφάνειας- καταπολέμηση της διαφθοράς’.

Βεβαίως, το ΕΚΔΑΑ αποτελεί μονάδα και φορέα του Υπουργείου Διοικητικής Μεταρρύθμισης και ως εκ τούτου επιβάλλεται κάποια ανοχή εκ μέρους μας σε δύο εμφανείς αδυναμίες της προαναφερθείσας έκδοσης. Η μία αδυναμία αφορά στην βολική ταυτοποίηση των εννοιών της διαφάνειας με τη μείωση της διαφθοράς. Όπως είναι εύκολο να κατανοηθεί, η διαφάνεια- με την έννοια της δημοσιοποίησης κάποιων απλών στοιχείων-  δεν εγγυάται αυτομάτως την πάταξη της διαφθοράς.

Η άλλη επιφύλαξη αφορά στην εγγενή αδυναμία της νομοθετικά οριοθετημένης επιβολής καθαρότητας στην ανθρώπινη δράση. Όταν μπορεί κάθε υπηρεσία του δημόσιου τομέα να επικαλείται όποτε θέλει, χωρίς να χρειάζεται να τεκμηριώσει με σοβαρότητα, ‘επείγουσα και εξαιρετική ανάγκη’, τότε αποτελεί υπερβολή να πιστεύουμε ότι θα έχουμε αποδοτικό νομικό πλαίσιο πάταξης της διαφθοράς.

Αυτές οι ενστάσεις για την απόλυτη ορθότητα των θέσεων της προαναφερθείσας έκδοσης του ΕΚΔΔΑ δεν επιτρέπουν την ισοπέδωση και τα μηδενιστικά συμπεράσματα. Όντως, τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει σημαντικά βήματα προς τη σωστή κατεύθυνση.

             4Χρήσιμες συνδέσεις

*