Η αβέβαιη σχέση διαφάνειας και λογοδοσίας

Γράφει ο Π. Ιωακείμ

Σε ένα πολύ ενδιαφέρον άρθρο που δημοσιεύτηκε προσφάτως¹, ο Tiago Peixoto, συντονιστής   για την έρευνα στην ηλεκτρονική δημοκρατία στο πανεπιστήμιο της Ζυρίχης και ειδικός της ανοικτής διακυβέρνησης στην Παγκόσμια Τράπεζα, αναφέρεται εκτενώς στην αβέβαιη και ασαφή  σχέση μεταξύ διαφάνειας και λογοδοσίας.

Στο άρθρο του ο Tiago Peixoto υποστηρίζει πως ακόμα κι αν ο όρος της διαφάνειας εκπληρώνεται με τη δημοσίευση ανοικτών δεδομένων σε μορφές κατάλληλες για να προάγουν τη λογοδοσία, η πραγματική λογοδοσία μπορεί ακόμα να απέχει αρκετά από το να πραγματωθεί.

Ο Peixoto θεωρεί όχι απλώς λανθασμένη, αλλά  και επικίνδυνη  την ταύτιση των εννοιών ‘διαφάνεια’ και ‘λογοδοσία’ δίχως να υπάρχει σε βάθος εξέταση της μεταξύ τους σχέσης. Η διάκριση που κάνει ο Peixoto είναι ότι η διαφάνεια με την ευρεία έννοια περιλαμβάνει την αποκάλυψη πράξεων που προέρχονται από δημόσια πρόσωπα και θεσμούς, ενώ η διαφάνεια είναι μερικώς σχεσιακή έννοια- δηλαδή πρέπει να αναρωτηθούμε σε ποιούς είναι τελικά διαφανείς αυτές οι πράξεις- τα δημόσια πρόσωπα μπορούν κάλλιστα να χαρακτηρίζουν τη διαφάνεια σαν μια μονομερή πράξη αποκάλυψης.

Πράγματι, η διαφάνεια μπορεί να γίνεται αντιληπτή χωρίς κανένα δεύτερο μέρος να εξετάζει λεπτομερώς ή να αξιοποιεί για τη συμμετοχή του τις πληροφορίες που αποκαλύπτονται στο πλαίσιο της διαφάνειας. Από την άλλη μεριά, η λογοδοσία προϋποθέτει αναγκαστικά ένα βαθμό αλληλεπίδρασης καθώς βασίζεται σε μια σχέση εντολέα-εντολοδόχου όπου ο πρώτος θεωρεί τον δεύτερο ως υπόλογο για τις πράξεις του στο δημόσιο χώρο.

Σύμφωνα με την παραπάνω προσέγγιση, οποιοσδήποτε μηχανισμός λογοδοσίας χτίζεται πάνω στις αρχές της διαφάνειας απαιτεί μια ελάχιστη αλληλουχία γεγονότων που μπορούν να συνοψιστούν με τον ακόλουθο τρόπο: 

(1) Εξουσιακές- διαχειριστικές πληροφορίες αποκαλύπτονται,

(2) Οι πληροφορίες που αποκαλύπτονται φτάνουν στο κοινό που απευθύνονται,

(3) Τα μέλη του κοινού είναι σε θέση να επεξεργαστούν τις αποκαλυφθείσες πληροφορίες και να αντιδράσουν με βάση αυτές, και

(4) Οι αξιωματούχοι του λογοδοτούντος φορέα ανταποκρίνονται στις αντιδράσεις του κοινού ή διαφορετικά υπόκεινται σε κυρώσεις δια της θεσμικής οδού.

Η παραπάνω διαδρομή προς τη λογοδοσία μας προσδιορίζει τα όρια της διαφάνειας. Ακόμα και στο πλέον απλό μοντέλο Λογοδοσίας η Διαφάνεια δεν είναι παρά μοναχά ένα τμήμα της όλης διαδικασίας.

1 Peixoto Tiago, The Uncertain Relationship Between Open Data and Accountability, 60 UCLA L. Rev. Disc. 200 (2013), διαθέσιμο στο http://www.uclalawreview.org/pdf/discourse/60-14.pdf  

*